ئادىل ھاجى كېرىم

بىسمىللاھىر رەھمانىر رەھىم

(ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە مېھرىبان ئاللاھنىڭ ئىسمى بىلەن باشلايمەن)

ئاللاھ تائالانىڭ ئەر بىلەن ئايالنى ئۆزئارا ئۇنسى-ئۈلپەت ئېلىش ئۈچۈن ياراتقانلىقى، ئەر-خوتۇن ئارىسىدا مېھىر-مۇھەببەت ئورناتقانلىقى ئاللاھ تائالانىڭ ئىنساننى يارىتىشتىكى يۈكسەك ئالامەتلىرىدىن بىرىدۇر: ”ئاياللار بىلەن ئۇنسى-ئۈلپەت ئېلىشىڭلار ئۈچۈن (ئاللاھنىڭ)ئۇلارنى سىلەرنىڭ ئۆز تىپىڭلاردىن ياراتقانلىقى، ئاراڭلاردا(يەنى ئەر-خوتۇن ئارىسىدا) مېھىر-مۇھەببەت ئورناتقانلىقى ئاللاھنىڭ(كامالى قۇدرىتىنى كۆرسىتىدىغان) ئالامەتلىرىدىندۇر، پىكىر يۈرگۈزىدىغان قەۋم ئۈچۈن، شەك-شۈبھىسىزكى، بۇنىڭدا نۇرغۇن ئىبرەتلەر بار“{سۈرە«رۇم»(30-سۈرە)، 21-ئايەت}. قۇرئان كەرىمدە يەنە مۇسۇلمان ئەرلەرنىڭ ئاياللارغا ياخشى مۇئامىلىدە بولۇشى كېرەكلىكى توغرىسىدا: ”ئۇلار بىلەن چىرايلىقچە تىرىكچىلىك قىلىڭلار، ئەگەر ئۇلارنى ياقتۇرمىساڭلارمۇ(سەۋر قىلىڭلار) چۈنكى سىلەر ياقتۇرمايدىغان بىر ئىشتا، ئاللاھ كۆپ خەيرىيەتلەرنى پەيدا قىلىشى مۇمكىن“{سۈرە«نىسا»(4-سۈرە)، 19-ئايەت} دەپ تەلىم بەرسە، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالاممۇ: ”ئاياللارغا ياخشى مۇئامىلىدە بولۇڭلار“(بۇخارى، مۇسلىم رىۋايەت قىلغان)؛ ”مۇئمىنلەر ئىچىدىكى ئىمانى ئەڭ كامىل بولغىنى ئەڭ گۈزەل خۇلقلۇق بولغىنىدۇر. سىلەرنىڭ ياخشىلىرىڭلار، ئاياللىرىغا ياخشى مۇئامىلە قىلىدىغانلىرىڭلاردۇر“(تىرمىزى رىۋايەت قىلغان)؛ ”سىلەرنىڭ ئەڭ ياخشىلىرىڭلار ئۆز ئائىلىسىگە قارىتا ئەڭ ياخشى مۇئامىلىدە بولغىنىڭلاردۇر. مەن ئىچىڭلاردىكى ئائىلىسىگە ئەڭ ياخشى مۇئامىلىدە بولغان ئادەممەن“ (ئىبنى ماجە رىۋايەت قىلغان)؛ ”ئاياللار ھەققىدە ئاللاھتىن قورقۇڭلار، سىلەر ئۇلارنى ئاللاھنىڭ ئامانىتى سۈپىتىدە نىكاھىڭلارغا ئالدىڭلار، ئۇلارنىڭ ئىززەت-ھۆرمىتىنى قوغداڭلار“ (ئەبۇ داۋۇد رىۋايەت قىلغان)؛ ”ۋاپا قىلىشقا ئەڭ ھەقلىق بولغان كىشى سېنىڭ ئايالىڭدۇر“ (ئىمام ئەھمەد رىۋايەت قىلغان)؛ ”ئاللاھ تائالا ئاياللار بىلەن ياخشى مۇئامىلىدە بولۇشۇڭلارنى تەۋسىيە قىلىدۇ، چۈنكى ئۇلار ئانىلار، قىزلار ۋە ھەدە-سىڭىللاردۇر“ دەپ تەۋسىيە قىلغان. بۇ جەھەتتە، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام بىزنىڭ شانلىق ئۆگىنىش ئۈلگىمىزدۇر، ئۇ زات ئاياللىرىغا ياخشى مۇئامىلە قىلىشتا، ئۇلارغا مېھرىبان بولۇشتا، ئۇلارنى ئاسراشتا، ئۇلاردىن كەلگەن ئازارلارغا، ئېغىرچىلىقلارغا ۋە سەۋەنلىكلەرگە سەۋر قىلىشتا ۋە ئۇلارغا چىرايلىقچە مۇئامىلە قىلىپ تەسەللىي بېرىشتە، ئۇلارنى ھۆرمەت قىلىشتا، ئۇلارنىڭ خۇشاللىقى ۋە دەرتلىرىنى ئاڭلاشقا ۋاقىت ئايرىشتا، ئۇلارنىڭ كۆڭلىنى ئېلىشتا ئەڭ پەزىلەتلىك زات ئىدى. ئىمام مۇسلىم رىۋايەت قىلغان ھەدىسلەردە ساھابى كىراملارنىڭ: ”ئاياللارغا مېھرىبانلىق قىلىشتا پەيغبەمبەر ئەلەيھىسسالامدىن ئارتۇق بىرىنى كۆرمىدۇق“ دېگەنلىكى؛ ئەنەس ئىبنى مالىك رەزىيەللاھۇ ئەنھۇنىڭ: ”پەيغبەمبەر ئەلەيھىسسالام ئاياللىرىغا ۋە كىچىك بالىلارغا ئەڭ مېھرىبان زات ئىدى“ دېگەنلىكى بۇنىڭ تىپىك مىساللىرىدۇ.

تۆۋەندە بىز ھەدىس شەرىفتە زىكرى قىلىنغان قىسسىلەردىن پەيغبەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئاياللىرىغا بولغان ئېسىل ئەخلاق-پەزىلەتلىرىدىن مىسال كەلتۈرۈپ ئوقۇرمەنلەرگە سۇنىمىز:

1.ئۇلارنىڭ كۆڭلىنى چۈشۈنىشى

بىر كۈنى پەيغبەمبەر ئەلەيھىسسالام ھەزرىتى ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ كۆڭلىدىكىنى بىلىدىغانلىقىنى ئۇنىڭغا ئېيتقانىدى. ئۇ زات ھەزرىتى ئائىشەگە: ”مەن سېنىڭ مەندىن رازى بولغان ياكى خاپا بولغانلىقىڭنى بىلىۋالالايمەن“ دېدى. بۇنى ئاڭلىغان ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا: ”بۇنى قانداق بىلىسىز“ دېدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام: ”سەن مەندىن رەنجىپ قالغان ۋاقتىڭدا: ئىبراھىمنىڭ پەرۋەردىگارىنىڭ نامى بىلەن قەسەمكى، (بۇ ئىش) ئۇنداق ئەمەس، دەيسەن، مەندىن رازى بولغان ۋاقتىڭدا مۇھەممەدنىڭ پەرۋەردىگارىنىڭ نامى بىلەن قەسەمكى، (بۇ ئىش) ئۇنداق ئەمەس، دەيسەن“ دېدى(مۇسلىم رىۋايەت قىلغان). بۇنى ئاڭلىغان ھەزرىتى ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا: ”ئاتا-ئانام ساڭا پىدا بولسۇن، ئى رەسۇلۇللاھ! توغرا دېدىڭىز، ئەمما ئېغىزىمدىن شۇنداق چىقىپ كېتىدۇ“ دېدى.

2.ئۇلارنىڭ مىجەز-خۇلقى ۋە تەبىئىتىگە كۆنۈشى

پەيغبەمبەر ئەلەيھىسسالام ھەدىس شەرىفتە: ”ئاياللارغا ياخشى مۇئامىلە قىلىڭلار. ئاياللار ئەگرى قۇۋۇرغىدىن يارىتىلغان، قۇۋۇرغىنىڭ ئەڭ قىڭغىر يېرى ئۇنىڭ يۇقىرى تەرىپىدۇر. ئەگەر سىز ئۇنى بىراقلا تۈزلىمەكچى بولسىڭىز ئۇنى سۇندۇرۇپ قويىسىز. ئەگەر ئۇنى ئۆز پېتىچە قويۇۋەتسىڭىز ئەگرى پېتى تۇرىۋېرىدۇ. شۇڭا ئاياللارغا سىلىق، ياخشى مۇئامىلە قىلىش ئارقىلىق ئۇلارنى ئىسلاھ قىلىڭلار“ دېگەن(بۇخارى رىۋايەت قىلغان). بۇ يەردە ئاياللارنى تۆۋەن كۆرۈش مەقسەت قىلىنماي، بەلكى ئەرلەرگە توغرا چۈشەنچە بېرىش، ئاياللارغا يۇمشاق بولۇشقا ۋە ئۇلارنىڭ ئەگرىلىكىگە سەۋرى قىلىشقا رىغبەتلەندۈرۈش تەلەپ قىلىنغان، يەنى ئاياللارنىڭ ھارام ھېسابلانمايدىغان بەزى مەسىلىلەردە ئۆز ھالىغا قويۇپ بېرىشنىڭ دۇرۇس بولىدىغانلىقى، ئەمما گۇناھقا ئېلىپ بارىدىغان ئىشلاردا ئۆز ھالىغا قويۇپ بېرىشنىڭ دۇرۇس بولمايدىغانلىقى كۆزدە تۇتۇلغان.

3.ئۇلارنىڭ مەسلىھەتىنى ئېلىشى

پەيغبەمبەر ئەلەيھىسسالام ئاياللىرىنىڭ پىكىر-قاراشلىرىنى ئاڭلايتتى، ھەتتا مۇسۇلمانلارنىڭ ئومۇمىي مەنپەئەتىگە مۇناسىۋەتلىك بولغان مۇھىم ئىشلاردىمۇ ئاياللىرى بىلەن كېڭىشەتتى، پىكىرلىرىنى ئالاتتى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ تەرجىمىھالىغا ئائىت كىتابلاردا مۇنداق بىر ئۇلۇغ تارىخىي ۋەقە خاتىرىلەنگەن: مەككە مۇكەررەمە فەتھى قىلىنىشتىن ئىككى يىل ئىلگىرى، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ساھابى كىراملار بىلەن ئۆمرە ھەج قىلىش ئۈچۈن مەككەگە ئاتلانغان، ئۇلار مەككەگە يېقىن بولغان ”ھۇدەيبىيە“ دېگەن جايغا كەلگەندە، مەككەلىك مۇشرىكلار ئۇلارنىڭ ئالدىنى توسقان ۋە مەككەگە كىرىشكە يول قويمىغان. شۇ ۋاقىتتا پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام مەككەلىكلەر بىلەن كېلىشىم تۈزۈپ بۇ يىل مەدىنەگە قايتىپ، كېلەر يىلى ئۆمرىگە كېلىش، ئىككى تەرەپ ئوتتۇرىسىدا ئون يىللىق ئۇرۇش توختىتىش... قاتارلىق ئىشلاردا ئىتتىپاقلاشقان. بۇ كېلىشىمگە ئاساسەن، مۇسۇلمانلار ئۆمرە قىلماستىن مەدىنەگە قايتىشى كېرەك ئىدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ساھابىلارنى مەككەدە قۇربانلىق قىلىش ئۈچۈن ئاتاپ ئېلىپ كەلگەن ماللىرىنى شۇ يەردە بوغۇزلاشقا بۇيرىغاندا، مۇسۇلمانلار مەككەگە كىرەلمىگەنلىكلىرىگە ھەسرەتلىنىپ، ماللىرىنى بوغۇزلاش ئەمرىنى دەرھال ئورۇندىماستىن تۇرۇپ قالغان. بۇ ۋاقىتتا ھەزرىتى ئۇممۇ سەلەمە رەزىيەللاھۇ ئەنھا ساھابىلارنى قانداق قايىل قىلىش كېرەكلىكى ھەققىدىكى تەدبىر ئۈستىدە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامغا مەسلىھەت بەرگەن. ھەزرىتى ئۇممۇ سەلەمە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ھېچكىمگە گەپ قىلماي ئاۋۋال ئۆزى قۇربانلىق مېلىنى بوغۇزلىشى كېرەكلىكىنى ئېيتقان. شۇنداق قىلىپ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئاللاھنىڭ مەرھەمىتى ۋە ھېكمىتى بىلەن ئۆزىنىڭ قۇربانلىقىنى بوغۇزلاشقا كىرىشكەن، چېچىنى چۈشۈرگەن ۋە ئىھرامىدىن چىققان، بۇنى كۆرگەن ساھابىلارمۇ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامغا ئەگىشىپ ئۆزلىرىنىڭ قۇربانلىقلىرىنى بوغۇزلىغان، چاچلىرىنى چۈشۈرگەن ۋە ئىھراملىرىدىن چىققان.

4.ئۇلارغا ھېسداشلىقىنى بىلدۈرىشى

ئەنەس ئىبنى مالىك رەزىيەللاھۇ ئەنھۇدىن رىۋايەت قىلىنىدۇكى، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام مەسچىتكە كىرىپ ئىككى تۈۋرۈكنىڭ ئارىلىقىغا تارتىلغان ئارغامچىنى كۆردى-دە: ”بۇ نېمە ئارغامچا؟“ دەپ سورىدى. كىشىلەر بۇ زەينەب بىنتى جەھشنىڭ ناماز ئوقۇپ ھېرىپ قالغاندا ئېسىلىۋالىدىغان ئارغامچىسى، دېدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام: ”ئۇنى ئېلىۋېتىڭلار، نامازنى روھلۇق تۇرۇپ ئوقۇڭلار، ئەگەر بوشاپ قالساڭلار ئارام ئېلىڭلار! “ دېدى(بۇخارى رىۋايەت قىلغان).

5.ئۇلار بىلەن سەيلە-ساياھەت قىلىشى ۋە سەپەردە بىللە بولۇشى

پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ساھابىلار بىلەن سەپەرگە چىققاندا ئاياللارنى تۆگىلەر كۆتۈرىدىغان مەپىلەرگە ئولتۇرغۇزۇپ، ئۇلارنى ھۆرمەت بىلەن ئېلىپ ماڭاتتى، ھەمدە يول بويى تۆگىلەرنى يېتىلەپ ماڭغانلارغا: ”بۇ نازۇك شېشىلەرنى سىلىق ئېلىپ مېڭىڭلار“ (بۇخارى رىۋايەت قىلغان) دەپ تەۋسىيە قىلىپ تۇراتتى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام بەزىدە قاراڭغۇ چۈشكەندە ھەزرىتى ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا بىلەن پاراڭلىشىپ سەيلە قىلاتتى(بۇخارى رىۋايەت قىلغان).

6.ئۆي ئىشلىرىگە ياردەمدە بولۇشى

پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئاياللارنىڭ ئىسلام دىنىدىكى قەدىر-قىممىتىنى ناھايىتى ياخشى بىلگەچكە، ئۆي ئىشلىرىدا ئاياللىرىغا ياردەملىشەتتى، ئۇلارغا ئېغىرچىلىق سالمايتتى، ھەزرىتى ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھادىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئۆيدە قىلىدىغان ئىشلىرى توغرۇلۇق سورالغاندا: ”رەسۇلۇللاھ ئۆي ئىشلىرىغا ياردەملىشەتتى“ دېگەن(بۇخارى رىۋايەت قىلغان). يەنە بىر ھەدىسدە ئوخشاش سورالغان سوئالغا: ”رەسۇلۇللاھ ئۆيدە باشقا ئىنسانلارغا ئوخشاش بىر ئىنسان ئىدى، ئۇ زات ئائىلە ئىشلىرىنى سىلەرگە ئوخشاشلا قىلاتتى، كىيىم-كېچەكلىرىنى ياماپ كىيەتتى، ماللىرىنى ساغاتتى، ئۆزىنىڭ ئىشلىرىنى ئۆزى قىلاتتى“ دەپ جاۋاب بەرگەن(ئىمام ئەھمەد رىۋايەت قىلغان).

7.ئۇلارنىڭ دوستلىرىغا ئىېھسان قىلىشى

پەيغەمبىرىمىز رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋە سەللەم ئاللاھنىڭ ۋەھيىلىرىنى يەتكۈزگەندە تۇنجى بولۇپ ئىمان ئېيتقان، مەدەت بەرگەن، قوللىغان زات مۇئمىنلەرنىڭ ئانىسى ھەزرىتى خەدىجە كۇبرا رەزىيەللاھۇ ئەنھا ئىدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام خەدىجە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ دوست-يارەنلىرىگە سويۇلغان مالنىڭ نېسىۋىسىنى يەتكۈزۈپ بېرىشنى تاپىلايتتى(مۇسلىم رىۋايەت قىلغان). ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا رىۋايەت قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: ”مەن رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋە سەللەمنىڭ ئاياللىرىدىن ھېچ بىر كىشىگە خەدىجە رەزىيەللاھۇ ئەنھاغا كۈندەشلىك قىلغاندەك كۈندەشلىك قىلىپ باقمىدىم، ئەمەلىيەتتە مەن ئۇنى كۆرۈپمۇ باقمىدىم، لېكىن رەسۇلۇللاھ خەدىجە رەزىيەللاھۇ ئەنھانى بەك كۆپ تىلغا ئالاتتى، كۆپۈنچە قوي سويۇپ قالغاندا، ئۇنىڭ گۆشىنى پارچىلاپ خەدىجە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ دوستلىرىغا ئەۋەتىپ بېرەتتى، رەسۇلۇللاھ ھېمىشە خەدىجە ئۇنداق ئىدى، مۇنداق قىلاتتى، مېنىڭ ئۇنىڭدىن بالىلىرىم بار ئىدى دەيتتى“ (بۇخارى، مۇسلىم رىۋايەت قىلغان). پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ھەزرىتى خەدىجە رەزىيەللاھۇ ئەنھا ھەققىدە مۇنداق دەيتتى: ”كىشىلەر ماڭا ئىشەنمىگەندە، ئۇ ماڭا ئىشەندى؛ كىشىلەر مېنى ئىنكار قىلغاندا، ئۇ مېنى تەستىقلىدى؛ كىشىلەر مېنى ھەممىدىن مەھرۇم قىلغاندا، ئۇ مېنى مال-مۈلۈكى بىلەن قوللىدى؛ باشقا خوتۇنلىرىم تۇغماستا ئاللاھ مېنى ئۇنىڭدىن پەرزەنتلىك قىلدى“ (ئىمام ئەھمەد رىۋايەت قىلغان). ئىمام بۇخارى رىۋايەت قىلغان يەنە بىر ھەدىستە مۇنداق دېيىلگەن: مەككە مۇكەررەمە فەتھى قىلىنغان كۈنى بارلىق مەككە ئەھلىلىرى پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئەتراپىغا ئولىشىدۇ، قۇرەيشلەرمۇ كېلىپ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامدىن قىلغان قىلمىشلىرى ئۈستىدە ئەپۇ سورايدۇ، بۇ چاغدا ئۇ زات يىراقتىن بىر قېرى موماينىڭ كېلىۋاتقىنىنى كۆرىدۇ-دە، خالايىقتىن ئايرىلىپ ئۇ موماينىڭ ئالدىغا بېرىپ قارشى ئالىدۇ، ئۇنىڭ بىلەن قىزغىن پاراڭلىشىدۇ ۋە ئۆزىنىڭ يەكتىكىنى يەرگە سېلىپ ئۇ موماي بىلەن ئۈستىدە ئولتۇرۇپ پاراڭلىشىشقا باشلايدۇ. ھەزرىتى ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا شۇ ۋاقىتتا: ”رەسۇلۇللاھ بىلەن ھەمسۆھبەتتە بولۇپ كەتكەن بۇ قېرى ئايال كىم؟“ دەپ سورايدۇ. ئۇنىڭغا بۇ موماي ھەزرىتى خەدىجەنىڭ يېقىن دوستى ئىدى، دېيىلىدۇ. بۇ ئىشتىن كېيىن ھەزرىتى ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامدىن: ”ئى رەسۇلۇللاھ! سىلەر شۇ ۋاقىتتا نېمە ئىشلار توغرىسىدا پاراڭلاشقانتىڭلار؟“ دەپ سورايدۇ. رەسۇلۇللاھ: ”بىز شۇ ۋاقىتتا خەدىجە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ ئۆتكەن كۈنلىرى ئۈستىدە پاراڭلاشتۇق“ دەيدۇ. شۇنىڭ بىلەن ھەزرىتى ئائىشەنىڭ كۈندەشلىكى تۇتۇپ: ”سىز ئۇ دۇنياغا كېتىپ بولغان ئۇ قېرىنى ئالاھەزەل ئەسلەۋاتامسىز؟ ھالبۇكى، ئاللاھ سىزگە ئۇنىڭدىنمۇ ياخشىسىنى بەرگەن تۇرسا“ دەيدۇ. رەسۇلۇللاھ ئۇنىڭغا جاۋابەن: ”ئاللاھ بىلەن قەسەمكى، ماڭا بېرىلگەن ئۇنىڭدىنمۇ ياخشىراقى كىمكەن؟ باشقىلار مېنى قوغلىغاندا ئۇ مېنىڭ ھالىمدىن خەۋەر ئالغان، باشقىلار مېنى يالغانغا چىقارغاندا ئۇ مېنى تەستىقلىغان“ دېدى. ھەزرىتى ئائىشە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئازراق خاپا بولغانلىقىنى ھېس قىلىپ: ”ئى رەسۇلۇللاھ! مېنى كەچۈرۈڭ! “ دېگەندە، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام: ”سەن مەندىن كەچۈرۈم سوراشتىن بۇرۇن خەدىجە رەزىيەللاھۇ ئەنھادىن كەچۈرۈم سورىغىن“ دەيدۇ.

8.ئۇلارنىڭ مىجەز-خاراكتېرىنى قوبۇل قىلىشى ۋە توغرا چۈشىنىشى

ھەزرىتى ئۆمەر ئىبنى خەتتاب رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ: ئايالىم ماڭا ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ گەپ قىلدى، ئاندىن ماڭا گەپ ياندۇردى، مەن ئۇنىڭ بۇنداق قىلىشىنى ياقتۇرمىدىم. ئۇ: سەن نېمىشقا مېنىڭ گەپ ياندۇرىشىمنى ياقتۇرمايسەن، ھالبۇكى رەسۇلۇللاھنىڭ ئاياللىرى ئۇ زاتقا گەپ ياندۇرسىمۇ، رەسۇلۇللاھ بۇنىڭدىن خاپا بولمايدىغۇ؟ دېگەن دەيدۇ. شۇندىن باشلاپ ھەزرىتى ئۆمەر رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئېسىل پەزىلىتىنى ئۈلگە قىلىپ ئايالىغا بولغان مۇئامىلىسىگە دىققەت قىلىدىغان بولۇپ قالغان.

رىۋايەت قىلىنىشىچە، ھەزرىتى ئۆمەر خەلىپىلىكتە تۇرۇۋاتقان كۈنلەرنىڭ بىرىدە ساھابىلەرنىڭ بىرى ئايالىنىڭ ھېمىشە ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ جىدەل قىلىشىدىن ئىچى سىقىلىپ مۇئمىنلەرنىڭ ئەمىرى ھەزرىتى ئۆمەرنىڭ قېشىغا ئەرز قىلغىلى بارغانىكەن. ئۇ ھەزرىتى ئۆمەرنىڭ ئىشىكىنىڭ ئالدىغا كەلگەندە ئۆي ئىچىدە ھەزرىتى ئۆمەرنىڭ ئايالىنىڭ ئۇ زات بىلەن ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ جىدەللىشىۋاتقانلىقىنى ئاڭلاپ قالىدىكەن، شۇنىڭ بىلەن، مېنىڭ ئايالىملا شۇنداق ئەمەس ئىكەن، خەلىپىنىڭمۇ ئۆزىگە چۈشلۇق دەردى بار ئىكەن، دېگەن خىيال بىلەن قايتاي دەپ تۇرۇشىغا ھەزرىتى ئۆمەر ئۆيدىن چىقىپ ئۇنى كۆرۈپ قالىدىكەن ۋە: ”ئۇنىڭدىن مېنى ئىزدەپ كەلگەن ئوخشىمامسەن؟“ دەيدىكەن. ھېلىقى ساھابە: ”ھەئە“ دەپ دەردىنى ئېيتىپ، خەلىپىنىڭ ئەھۋالى شۇنداق بولغان يەردە، ماڭا نېمە بوپتۇ، دېگەنىكەن. بۇ ۋاقىتتا خەلىپە ئۆمەر ئۇنىڭغا تەسەللى قىلىش بىلەن ۋاپادارلىقى مۇجەسسەملەنگەن مۇنۇ مەشھۇر سۆزىنى دەيدۇ: ”ماڭا قارا، قېرىندىشىم! ئۇ ئايال قورساق كۆتۈرىدۇ، تاماق ئېتىدۇ، كىيىم-كېچەكلەرنى يۇيىدۇ، بالىلارنى تەربىيەلەيدۇ ۋە ئۆينى پاكىز تۇتىدۇ…، ئاللاھ تائالا ئۇنى ئاشۇ ئىشلارنى قىلىشقا بۇيرىمىسىمۇ، ئۇ ئۆزلىكىدىن بارلىق ئېغىرچىلىقلارنى ئۈستىگە ئېلىپ ئىشنى تېپىپ قىلىۋېرىدۇ. مەن ئەمدى ئۇنىڭ ماڭا بەزىدە ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ دەرتلىنىشلىرىنى كۆتۈرمىسەم بولامدۇ؟!“

9.ئۇلارنىڭ كۆڭلىنى خۇش قىلىشى

بىر قېتىم، ھەزرىتى سەفىييە رەزىيەللاھۇ ئەنھا رەسۇلۇللاھقا ھەمراھ بولۇپ سەپەردە بىرگە بولغانىدى، ھەزرىتى سەفىييەنىڭ ھەرىكىتى ئاستا بولغاچقا رەسۇلۇللاھ ئۇنى يولدا ساقلاپ قالاتتى، بۇ ۋاقىتتا ھەزرىتى سەفىييە يىغلاپ كەتتى ۋە مېنى ئاستا ماڭىدىغان تۆگىگە مىندۈرۈپ قويۇپسىز، دېدى. رەسۇلۇللاھ مۇبارەك قولى بىلەن ئۇنىڭ كۆز يېشىنى ئېيتتى ۋە ئۇنىڭ كۆڭلىنى تەسكىن تاپقۇزدى(نەسەئى رىۋايەت قىلغان). يەنە بىر رىۋايەتتە، بىر قېتىم ھەفسە رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ: ”سەفىييە يەھۇدىينىڭ قىزى“ دېگەن سۆزى سەفىييەگە يېتىپ، ئۇنىڭغا قاتتىق ئېغىر كەلدى ۋە يىغلاپ كەتتى، بىر كۈنى رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋە سەللەم ئۆيگە كىرىپ ئۇنىڭ يىغلاپ ئولتۇرغانلىقىنى كۆردى ۋە بۇنىڭ سەۋەبىنى سوراپ ئۇنىڭدىن: ”سېنى نېمە يىغلاتتى؟“ دېدى، ئۇ: ”ھەفسە مېنى يەھۇدىينىڭ قىزى دەپتۇ“ دېدى(يەنە بىر رىۋايەتتە، ھەزرىتى سەفىييە رەزىيەللاھۇ ئەنھا رەسۇلۇللاھقا ھەزرىتى ئائىشە بىلەن ھەزرىتى زەينەب بىنتى جەھشنىڭ ئۇنىڭغا: بىز ئىككىمىز ھەممىڭلاردىن ئالاھىدە ئورۇندا تۇرىمىز، چۈنكى ئىككىلىمىز پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئاياللىرى بولۇپلا قالماي، يەنە تاغىسىنىڭ قىزى ۋە ئۇرۇق-تۇغقانلىرىدىن بولىمىز، دېگەنلىكلىرىنى سۆزلەپ بەردى، دېيىلگەن). شۇنىڭ بىلەن رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋە سەللەم: ”ئۇنداق ئەمەس، بەلكى سەن پەيغەمبەرنىڭ قىزى، سېنىڭ تاغاڭمۇ پەيغەمبەردۇر(يەنى سەفىييە رەزىيەللاھۇ ئەنھا ھارۇن ئەلەيھىسسالامنىڭ جەمەتىدىن ئىدى). سەن ھازىرمۇ مەندىن ئىبارەت پەيغەمبەرنىڭ ئايالى…“ دېدى(تىرمىزى، نەسەئىي رىۋايەت قىلغان). يەنە بىر رىۋايەتتە، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام سەفىييە رەزىيەللاھۇ ئەنھاغا: ”سەنمۇ ئۇلارغا ھارۇن ئەلەيھىسسالام مېنىڭ بوۋام، مۇسا ئەلەيھىسسالام مېنىڭ تاغام، مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام بولسا مېنىڭ ئېرىم بولىدۇ، دېسەڭ بولماسمىدى“ دېيىلگەن.

10.ئۇلارغا ئەڭ ياخشى ئىسىملارنى تاللىشى

ھەزرىتى ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا رىۋايەت قىلىپ: مەن رەسۇلۇللاھقا: ”ئى رەسۇلۇللاھ! سىزنىڭ بارلىق ئاياللىرىڭىزنىڭ تەخەللۇسى بار، ھالبۇكى ماڭا بىر تەخەللۇس بەرمىدىڭىز“ دېگىنىمدە، رەسۇلۇللاھ: ”ماڭا ئۇممۇ ئابدۇللا(ئابدۇللانىڭ ئانىسى) دەپ تەخەللۇس بەردى“ دەيدۇ(ئىمام ئەھمەد رىۋايەت قىلغان).

11.ئاياللىرىنىڭ ئاچچىقىنى تەسكىن تاپقۇزۇشى

پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئاياللىرى ئاچچىقلاپ قالغاندا رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋە سەللەم مۇبارەك قولىنى ئايالىنىڭ مۈرىسىگە قويۇپ: ”ئى پەرۋەردىگار! ئۇنىڭ گۇناھىنى مەغپىرەت قىلغىن، ئاچچىقىنى كۆتۈرىۋەتكىن ۋە ئۇنى پىتنىدىن خالاس قىلغىن“ دەپ دۇئا قىلاتتى.

12.ئاياللىرىنىڭ ياخشى خۇلقىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈشى

پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام مۇنداق دېگەن: ”بىرەر مۇسۇلمان ئەر بىرەر مۇسۇلمان ئايالنى ئۆچ كۆرمىسۇن، ئۇ ئايالنىڭ بىرەر خۇلقىنى ياقتۇرمىغان بولسا، يەنە بىر خۇلقىنى ياقتۇرۇپ قالىدۇ“، ”ھەربىر ئايالنىڭ ياخشى كۆرۈنىدىغان بىر تەرىپى باردۇر“ (مۇسلىم رىۋايەت قىلغان).

13.ئاياللىرىنىڭ خەيرى-ساخاۋەت ئىشلىرىنى قوللىشى

پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام بىر ھەدىسىدە ئايالى زەينەب بىنتى جەھش رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ ناھايىتى ئوچۇق قول ۋە سېخىي ئىكەنلىكىنى بىلدۈرگەنىدى. زەينەب رەزىيەللاھۇ ئەنھا ئۆز ئەمگىكى بىلەن پۇل تاپاتتى، تېرە ئاشلايتتى، يېڭنە ئىشى ۋە قول ھۈنەرۋەن ئىشلىرىنى قىلاتتى. تاپقان پۇل-ماللىرىنى ئاللاھ يولىدا خەير-ساخاۋەت ئىشلىرىغا سەرپ قىلاتتى. سەدىقە-ئېھسان ئىشلىرىغا ھېرىسمەن بولغىنىغا ئوخشاشلا ئىبادەتكىمۇ زور ئەھمىيەت بېرەتتى، نەفلە نامازلارنى كۆپ ئوقۇيتتى. ھەزرىتى ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا: ئاللاھ زەينەب بىنتى جەھشكە رەھمەت قىلسۇن، ئۇ بۇ دۇنيادا ھېچكىم ئېرىشەلمىگەن بىر شەرەپكە ئېرىشتى. ئاللاھ تائالا ئۇنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامغا نىكاھلىدى ۋە قۇرئاندا ئۇنىڭ ئىسمى زىكىر قىلىندى. مەن زەينەبتىنمۇ خەيرىلىك ۋە ئاللاھقا تەقۋادارلىق قىلىدىغان، توغرا سۆزلۈك، ئۇرۇق-تۇغقانلارنىڭ ھەققىنى ئۆتەيدىغان، ئاللاھ رازىلىقىغا مۇيەسسەر بولىدىغان سەدىقىلەرنى كۆپ قىلىدىغان بىر ئايالنى كۆرمىدىم، دەپ مەدھىيىلىگەن ئىدى.

ھەزرىتى زەينەب بىنتى خۇزەيمەمۇ ناھايىتى مېھرىبان ئىدى، پېقىر-مىسكىنلەرگە، يوقسۇل-بىچارىلەرگە ياردەم قولىنى سۇنۇش ئۇنىڭ دائىملىق ئەمەللىرىگە ئايلانغانىدى، يېتىملارنىڭ ھالىدىن خەۋەر ئېلىش، ئۇلارغا ئانىلىق مېھىر-شەپقەت يەتكۈزۈش ئۇنىڭ پەزىلىتىدىن ئىدى. يوقسۇللار ئۇنىڭ ئىشىكى ئالدىدىن كەتمەيتتى. ئۇ دائىم ئۇلارنىڭ ئىشلىرى بىلەن مەشغۇل بولاتتى، ئۇلارنىڭ دەردلىرىگە دەرمان بولۇشقا تىرىشاتتى. شۇڭا ئۇنىڭ بۇ ئېسىل پەزىلىتىدىن كىشىلەر ئۇنى ”ئۇممۇل مەساكىن“ (يوقسۇللارنىڭ ئانىسى) دېگەن تەخەللۇس بىلەن ئاتايتتى.

14.ئۇلارغا خۇش بېشارەت بېرىشى

بىر قېتىم پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئاياللىرى بىر يەرگە يىغىلىپ پاراڭلىشىپ ئولتۇرۇشتى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئۆزىنىڭ ئاخىرەتكە سەپەر قىلغاندىن كېيىن يۈز بېرىشى مۇمكىن بولغان قىيىنچىلىقلار ھەققىدە سۆزلەپ بەرگەنلىرى ئۈستىدە توختىلىشتى، ئۇلار بىر ئىشقا بەكرەك كۆڭۈل بۆلۈشەتتى. ئۇ بولسىمۇ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ۋاپاتىدىن كېيىن ئۇ زاتنىڭ ئارقىسىدىن كىم ئەڭ ئاۋۋال كېتىدىغانلىقنى بىلمەكچى بولۇشلىرى ئىدى. ئۇلار پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ھوزۇرىغا كېلىپ: ئى رەسۇلۇللاھ! ئاياللىرىڭدىن سېنىڭ بىلەن ئەڭ ئاۋۋال ئۇچرىشىدىغىنىمىز قايسىمىز بولىمىز؟ دەپ سوراشتى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام: ”سىلەردىن ماڭا ئەڭ تېز ئۇچرىشىدىغىنى قولى ئەڭ ئۇزۇن بولغىنىدۇر“ دېدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئاياللىرى بۇنى ئاڭلاپ دەرھال قوللىرىنى ئۆلچەشكە باشلىدى. سەۋدا رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ بويى ئىگىز بولغىنى ئۈچۈن، قولىمۇ باشقىلارنىڭكىدىن ئۇزۇن چىقتى. ئۇ بۇنىڭ ئۈچۈن ناھايىتى خۇشال بولدى ۋە سۆيۈنۈش ئىچىدە ياشاشقا باشلىدى. سەۋدا رەزىيەللاھۇ ئەنھا كائىناتنىڭ پەخرى رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋە سەللەم ئۇ ئالەمگە سەپەر قىلغاندا ئۆزىنى ئۇ زات بىلەن ئۇچراشتۇرىدىغان ئۆلۈمنى كۈتۈشكە ۋە ئۇنىڭ ئۈچۈن تەييارلىنىشقا باشلىدى. ئەمما قازا-قەدەر ئۇنىڭ كۈتكىنىدەك بولماي قالدى. چۈنكى مۇئمىنلەرنىڭ ئانىلىرىدىن زەينەب بىنتى جەھش رەزىيەللاھۇ ئەنھا ئاغرىپ قالدى ۋە كېسىلى بارغانسېرى ئېغىرلىشىپ ۋاپات بولدى. زەينەب رەزىيەللاھۇ ئەنھانىڭ سەۋدا رەزىيەللاھۇ ئەنھادىن بۇرۇن ۋاپات بولۇشى بىلەن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ”قولى ئۇزۇن“ دېيىشىنىڭ مەنە جەھەتتىن مەرت-سېخىيلىكتە، يەنى كىشىلەرگە خەير-ساخاۋەتلىك قىلىشتا قولىنىڭ باشقىلاردىن ئۇزۇنلىقى مەنىسىدە ئىكەنلىكى ئايان بولدى، ئەمەلىيەتتىمۇ زەينەب بىنتى جەھش رەزىيەللاھۇ ئەنھا سەدىقە-ئېھسان قىلىشتا باشقىلارنىڭ ئالدىدا تۇراتتى.

15.ئۇلارغا خۇش خەۋەر يەتكۈزۈشى

ئىبنى سۈننى رىۋايەت قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: بىر قېتىم خەدىجە رەزىيەللاھۇ ئەنھا پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنى ئىزدەپ چىققانىدى، ئۇ يېنىغا ناشتىلىق ئېلىۋالغانىدى، يولدا ئادەم سۈرىتىدە كەلگەن جىبرىئىل ئەلەيھىسسالام بىلەن ئۇچرىشىپ قالدى. جىبرىئىل ئەلەيھىسسالام ئۇنىڭدىن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ قەيەردە ئىكەنلىكىنى سورايدۇ. خەدىجە رەزىيەللاھۇ ئەنھا ئۇنىڭدىن بەكلا قورقۇپ كېتىدۇ. چۈنكى ئۇنىڭ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنى ئۆلتۈرۈشنى قەستلەپ يۈرگەنلەردىن بىرى بولۇپ قېلىشىدىن ئەندىشە قىلغانىدى. بۇ ئەھۋالنى پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامغا سۆزلەپ بەرگەندە، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام: ”ئۇ جىبرىئىل ئەلەيھىسسالامدۇر، ئۇ مېنىڭدىن سىزگە سالام ئېيتتى ۋە جەننەتتە سىز ئۈچۈن بىر قەسىر تەييارلاپ قويۇلغانلىقىدىن سىزگە خۇش بېشارەت بېرىشىمنى بۇيرىدى“ دېدى.

16.ئۇلارغا مۇھەببىتىنى ئىزھار قىلىشى

ئەلى ئىبنى ئەبۇ تالىب رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ: دۇنيا ئاياللىرنىڭ ئەڭ خەيرىلىكى خەدىجە بىنتى خۇۋەيلىد بىلەن مەريەم بىنتى ئىمراندۇر دېگەنلىكىنى ئاڭلىغانىدىم، دەيدۇ. ھەزرىتى ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا خەدىجە رەزىيەللاھۇ ئەنھا ھەققىدە مۇنداق دەيدۇ: مەن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ھېچبىر ئايالىغا خەدىجە رەزىيەللاھۇ ئەنھاغا كۈندەشلىك قىلغاندەك كۈندەشلىك قىلمىدىم، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئۇنى ناھايىتى ھۆرمەت قىلاتتى ۋە ئۇنى ياخشى كۆرىدىغانلىقىنى ئېيتىپ تۇراتتى. ھەتتا ئۇنىڭدىن قالغان يادىكارلىقلاردىنمۇ ئەسلا بىرەر ئەيىب ئىزدىمەيتتى، بۇنىڭ سەۋەبىنى سورىغىنىمدا پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام: ”ئۇ مېنىڭ بالىلىرىمنىڭ ئانىسى ئىدى، ھەممە ئادەم مېنى يالغانغا چىقارغاندا، ئۇ ماڭا ئىشەنگەن ئىدى ۋە مېنىڭ ئەڭ چوڭ قوللىغۇچىم، ياردەمچىم بولغانىدى“ دەيتتى. شۇڭا پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام خەدىجە رەزىيەللاھۇ ئەنھا ھەققىدە: ”مەن ئۇنىڭ مۇھەببىتى بىلەن رىزىقلاندىم“ دېگەنىدى(مۇسلىم رىۋايەت قىلغان).

پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھاغا بولغان مۇھەببىتىنى ئىزھارلاپ تۇراتتى. ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا رىۋايەت قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ماڭا: ”دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە مېنىڭ جۆرۈم بولۇشنى ئۈمىد قىلامسەن“ دېدى. مەن: ”ھەئە، ئى رەسۇلۇللاھ! “دېدىم، رەسۇلۇللاھ: ”سەن مېنىڭ دۇنيا ۋە ئاخىرەتتىكى ئايالىمسەن“ دېدى (ئىمام ئەلبانى رىۋايەت قىلغان).

17.ئۇلارغا خاس بولغان سىرلارنى سىرتقا يايمايدىغانلىقى

پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام مۇنداق دەيدۇ: ”ئەر-خوتۇنلۇق مۇناسىۋەتنىڭ سىرلىرىنى باشقىلارغا يايىدىغان ئادەم قىيامەت كۈنى ئاللاھنىڭ دەرگاھىدا ئەڭ ناچار ئورۇندا قالىدىغان ئادەم ھېسابلىنىدۇ“ (مۇسلىم رىۋايەت قىلغان).

18.ئۇلار ئالدىدا ئۆزىنى خۇشبۇي، پاكىز تۇتۇشى

پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام بېشىدا مىسۋاك بولماستىن ئۇخلىمايتتى، ئويغانغاندا مىسۋاك بىلەن ئىشىنى باشلايتتى، ئۇ زات مۇنداق دەيتتى: ”مىسۋاك دېگەن ئېغىزنى پاكىز قىلىدۇ، ئاللاھنى رازى قىلىدۇ“ (بۇخارى رىۋايەت قىلغان). ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋە سەللەمنىڭ ئۆيگە كىرگەندە ئەڭ ئاۋۋال نېمە ئىش قىلىدىغانلىقى توغرۇلۇق سورالغاندا: ”چىشىنى مىسۋاك بىلەن چوتكىلايتتى“ دەيدۇ. ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا يەنە مۇنداق دەيدۇ، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋە سەللەم مۇنداق دەيتتى: ”ئى پەرۋەردىگار! مېنى چىرايلىق ياراتقىنىڭدەك، ئەخلاقىمنىمۇ گۈزەل قىلغىن“ (ئىمام ئەھمەد رىۋايەت قىلغان).

19.ئۇلارنى ۋە ئۇلارنىڭ ئاتا-ئانىلىرى ۋە ئۇرۇق-تۇغقانلىرىنى ياخشى كۆرۈشى

ئەمرۇ ئىبنى ئاس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ رەسۇلۇللاھتىن: ”ئى رەسۇلۇللاھ! ھەممىدىن بەك كىمنى ياخشى كۆرۈسەن؟“ دەپ سورىدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام: ”ئائىشەنى“ دەپ جاۋاب بەردى. ئۇ: ”ئۇنداقتا ئەرلەردىن كىمنى بەك ياخشى كۆرۈسەن؟ دەپ سورىدى. پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام: ”ئائىشەنىڭ ئاتىسىنى“ دېدى. ئەنەس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇدىن رىۋايەت قىلىنىدۇكى، رەسۇلۇللاھ سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم مۇنداق دېگەن: ”ئائىشەنىڭ باشقا ئاياللار ئالدىدىكى پەزىلىتى شورپىنىڭ باشقا تائاملار ئالدىدىكى پەزىلىتىگە ئوخشايدۇ“ (مۇسلىم رىۋايەت قىلغان).

20. ئۇلارنى ئۇرمايدىغانلىقى ۋە ئۇلارغا قوپاللىق قىلمايدىغانلىقى

پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ئاياللىرى بىلەن پاراڭلاشقاندا ئۇلارنىڭ يۈزلىرىگە خۇش تەبەسسۇم بىلەن قارايتتى، ھەزرىتى ئائىشە رەزىيەللاھۇ ئەنھا مۇنداق دەيدۇ: ”پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام ھاقارەت قىلغۇچى، قوپال سۆز قىلغۇچى، بازارلاردا ئاۋازىنى كۆتۈرۈپ توۋلىغۇچى ئەمەس ئىدى، يامانلىققا يامانلىق بىلەن جاۋاب قايتۇرمايتتى، لېكىن ئەپۇ ۋە كەچۈرۈم قىلاتتى“(تىرمىزى رىۋايەت قىلغان). مۇئاۋىيە قۇشەيرى رەزىيەللاھۇ ئەنھۇدىن رىۋايەت قىلىنىدۇكى، ئۇ مۇنداق دېگەن: مەن پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ يېنىغا كېلىپ ئۇنىڭغا: ”ئاياللىرىمىز ھەققىدە نېمە دەيسەن؟“ دېدىم، رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋە سەللەم: ”ئۇلارغا ئۆزەڭلار نېمىنى يېسەڭلار شۇنى يېگۈزۈڭلار، نېمىنى كىيسەڭلار ئۇلارغا شۇنى كىيگۈزۈڭلار، ئۇلارنى ئۇرماڭلار، ئۇلارنى سەتلىمەڭلار“ دېدى(ئەبۇ داۋۇد رىۋايەت قىلغان). ھەزرىتى ئائىشە يەنە مۇنداق دەيدۇ: ”رەسۇلۇللاھ سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋە سەللەم ئاياللىرىنى ھېچ ئۇرمايتتى“(نەسەئى رىۋايەت قىلغان).

(«جۇڭگو مۇسۇلمانلىرى»، 2014-يىل 1-سان)